We voelen niet met ons brein.

Echte wetenschap staat gelukkig nooit stil, al zou je dat soms wel denken wanneer je sommige ‘wetenschappers’ ingehaalde inzichten tegen beter (kunnen) weten in hoort blijven herhalen. Gelukkig weten we steeds minder weinig. Vooral de neurowetenschap is sterk in beweging, mede door de input vanuit de verschillende disciplines van de cognitiewetenschap. En wat we ontdekken werpt nieuw licht op conventionele neurologische aannames en gooit bestaande dogma’s omver, zoals bijvoorbeeld het idee dat gevoelens, en met name het ervaren van gevoelens, een exclusief breinfeestje is.

We wisten al lang dat we niet met ons brein kijken maar dat we kijken met onze ogen doen. En dat we niet met ons brein luisteren, dat doen we met onze oren. Ons brein verwerkt vervolgens die prikkels vanuit deze zintuigen tot een zeer persoonlijke invulling, zeg maar beleving daarvan: het brein verwerkt het kijken tot mijn persoonlijke ‘zien‘ en het luisteren tot mijn persoonlijke ‘horen‘. En inmiddels weten we nu dus ook: we voelen niet met ons brein! We voelen namelijk met ons hele lichaam! Het zintuig waarmee we gevoelens waarnemen is: ons hele lichaam. Net als met beeld en geluid nemen onze hersenen zelf geen gevoelens waar. Ons brein verwerkt wat ons lichaam waarneemt als gevoel tot een zeer persoonlijke beleving daarvan en vertaalt die vervolgens naar: onze persoonlijke emoties.

Uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken in de afgelopen jaren is onomstotelijk vastgesteld dat het vermogen om gevoelens te hebben een vermogen van het lichaam is, en niet van het brein. Sterker nog: zelfs het empatisch vermogen is net zo lichamelijk als elk ander vermogen om te voelen. Het brein doet niets meer en niets minder dan wat het ook met alle andere zintuiglijke prikkels doet: het brein verwerkt de prikkels. In dit geval verwerkt het brein de prikkels van de door het lichaam ervaren gevoelens tot persoonlijke emoties.

Weet rechts nog wat links voelt?

Het meest duidelijk bewijs daarvan komt uit meerdere onderzoeken rond de gevolgen van Botulinetoxine, een neurotoxisch gif dat onder de naam Botox bekender is . Uit het gebruik daarvan als spierverlammend middel voor cosmetische doeleinden blijkt dat de gevolgen van het inspuiten van Botox in onderdelen van het gezicht voor de daarmee behandelde mensen drie (!) grote neurologische gevolgen heeft: #1 vanwege de (beoogde) lokale verlammingen als gevolg van de Botox kan het lichaam, het gezicht, eventuele gevoelens veel minder of zelfs geheel niet meer uitdrukken; #2 mensen die met Botox behandeld zijn kunnen zelf minder gevoelens ervaren (als direct gevolg van #1) en #3 deze mensen die met Botox behandeld zijn kunnen de gevoelens van anderen, van mensen die dus niet met Botox behandeld zijn, slecht tot helemaal niet meer aflezen. Mensen die met Botox behandeld zijn kunnen daardoor gevoelens van andere mensen niet meer (goed) herkennen en benoemen.

Empathie is ook een zintuiglijk vermogen van het lichaam om daarmee de gevoelens van een ander, uit de expressies van het lichaam van die ander, zelf eerst (door ‘spiegelen’) lichamelijk te ervaren en uitsluitend daardoor te herkennen, en vervolgens door het eigen brein te vertalen naar emoties.

Ik weet precies wat je voelt.

Zoals ook Erik Scherder en Anneke van der Plaats leren is bij mensen met dementie, met name mensen met de ziekte van Alzheimer, het empathisch vermogen iets dat zij heel lang behouden. Wat ik nu aan die bewering nadrukkelijk toevoeg is de verklaring daarvan, die volgt uit het bovenstaande, namelijk dat empathie heel lang mogelijk blijft omdat dementie het lichaam niet aantast en daarmee blijft het zintuig voor gevoelens, zowel gevoelens van jezelf als het herkennen van gevoelens van anderen, in tact. Het vertalen van gevoelens naar emoties is met name een taak van het onderbrein (het ‘emotionele’ brien) terwijl de ziekte van Alzheimer vooral het bovenbrein aantast. Pas wanneer bijvoorbeeld door ouderdom of ziekte het lichaam in haar rol als zintuig voor gevoelens wordt beperkt zal het vermogen tot empathie afnemen.

Dit inzicht is overigens wel heel belangrijk voor de invulling van zorg voor mensen met dementie omdat het op welke manier dan ook lichamelijk beperken van mensen met dementie dus ook het beperken van hun vermogen om gevoelens te ervaren en te herkennen tot gevolg kan hebben!